1885 Berlin Konferansı ve Afrika’nın Sömürgeleştirilmesi

Tarihçi Ayşe Hür bu haftaki programında, '19 Ocak 2020'de Libya iç
savaşını görüşmek için toplanacak olan Berlin Konferansı, 135 yıl
önceki bir başka Berlin konferansının tekrarı mı? 15 Kasım 1884-26
Şubat 1885 Berlin Konferansı'nda Afrika'nın talanı nasıl
planlandı?' sorularını ele alıyor: Afrika’nın
sömürgeleştirilmesinde, İskoç kaşif, doktor ve misyoner David
Livingstone’un 1841’de Cape Town’da başlayan ve 1873 yılında
Zambia’da sona eren "keşif gezileri"nin rolü büyüktü.
Livingstone’nun Afrika’dan gönderdiği haberler kesilince New York
Herald muhabiri Henry Morton Stanley onu aramak için 1871’de
Afrika’ya gitti ve Livingstone öldükten onun misyonunu devam
ettirdi. Güya ülkesi için yeni sömürgeler arayan Belçika Kralı II.
Leopold, Stanley’in yazılarından sonra gözünü Kongo havzasına
dikti. 1879-1894 arasında bugünkü Zaire'yi şahsi mülkü haline
getirdi. Portekizli sömürgeciler Angola ve Mozambik’i en vahşi
yöntemlerle sömürüyor, köle ticaretinden aslan payını alıyorlardı.
İngilizler güya köle ticaretine karşıydılar ama Portekiz’in
Kongo’yu sömürgeleştirme çabalarına perde arkasından destek
veriyorlardı. Fransa ise donanma subayı Pierre de Brazza
aracılığıyla Orta Afrika’yı ilhaka girişmiş ve 1881'de Brazzaville
diye anılacak şehri kurmuş ve buraya Fransız bayrağını dikmişti.
Britanya, 4 Haziran 1878 Antlaşması ile Osmanlı İmparatorluğu’ndan
Kıbrıs'ı kiralayınca, Fransa’nın tepkilerini önlemek için 1881’de
Tunus’un Fransızlar tarafından işgaline göz yumdu. Tunus’un 1881’de
Fransızlar tarafından işgaline kızan Almanya ve
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Üçlü İttifak'ı kurunca o tarihe
kadar sömürgeciliğe karşı olduğunu iddia eden Almanya Afrika
işlerine müdahil oldu. 1882’de “Bizim denizlere açılacak donanmamız
yok, bizim sömürgeler için Fransızlarla savaşacak halimiz yok”
diyen Bismarck 1883’te Alman tüccarlarının baskısıyla önce Gine
Körfezi’nde “incelemeler” yaptı, ardından Kamerun, Togo, Zengibar
Sultanlığı’nı işgal etti. 1877'de Transvaal'i, 1882'de Mısır'ı
işgal ederek Afrika'yı güney ve kuzeyden paranteze alan
Britanya’nın bundan sonraki hedefi arada kalan toprakları
sömürgeleştirmekti. Britanya’nın Kongo havzasının paylaşımı için
Portekizlilerle yaptığı gizli anlaşmalar Belçika, Fransa ve
Almanya’yı kızdırınca 15 Kasım 1884’te “Sömürgeler Üzerine” Berlin
Konferansı toplandı. Başlangıçta Berlin Konferansı’na Osmanlı
İmparatorluğu davet edilmemişti. Britanya’nın araya girmesiyle kriz
aşıldı ve Berlin Sefiri Mehmed Said Paşa ve Sefaret Müsteşarı
Ohannes Efendi konferansa katıldı. Ama Osmanlı tarafının talana
katılma talebi karşılık görmedi. Belçika Kralı II. Leopold
1885-1908 yılları arasında 23 yıl boyunca şahsi mülkü haline
getirdiği Kongo’da 30 milyonluk nüfus işkenceler, köle alım-satımı,
bulaşıcı hastalıklar ve katliamlarla 8-9 milyona düşürürken kauçuk
plantasyonlarından gelen milyonlarca frangı cebine indirdi. 1887’de
Etiyopyada İtalyanlara karşı Dogali Savaşı’nı, 1888’de Tanganika’da
Almanlar ve İngilizlere karşı 226 Afrika kabilesinin direnişini,
1892’de Orta Afrika’da Fransız İngiliz, Alman ve Belçikalılara
karşı Swahili Savaşı’nı, 1893’te Gine ve Gabon’da Fransız ve
İngilizlere karşı Ekemenku Ayaklanması’nı Avrupa basını hiç
yazmadı. 1904-1907 arasında Hererolar ve Namaların Alman Generali
von Trotha’nın birlikleri tarafından soykırıma uğratılması 1990
yılında Namibya’nın resmen kurulmasına kadar Batı kamuoyunda
bilinmiyordu. Almanya 20. Yüzyılın bu ilk soykırımı için yarım
ağızla özür dilemekle yetindi. Fransa’nın Kongo ve Gabon’da yok
ettiği yerli nüfus ise en iyimser kaynaklara göre 200 bin,
bazılarına göre ise 800 bin civarında. Sadece Kongo-Okyanus
Demiryolu inşaatında 20 bin yerli işçi ölmüştü. 1911 Trablusgarp
Savaşı sonunda Osmanlı İmparatorluğu’ndan İtalya’nın egemenliğine
geçen Libya'daki Sunusi rejiminin İtalya'ya direnişinin bedeli ise
toplama kamplarında 100 bin sivilin ölmesi oldu.